Wypadek. Kto jest odpowiedzialny za szkodę?

Jeżeli miałeś wypadek albo miał go Twój najbliższy możesz domagać się odszkodowania lub zadośćuczynienia. Możesz żądać odszkodowania, zadośćuczynienia, renty. Czym te terminy różnią się od siebie oraz kiedy i od kogo możesz się domagać pieniędzy? A może w inny sposób sprawca może naprawić szkodę, którą wyrządził?

Źródła odpowiedzialności

Na początku aby ustalić czego możesz się domagać musisz wybrać spośród wielu źródeł odpowiedzialności na jakiej z nich odpowiadać może sprawca, którego chcesz pociągnąć do odpowiedzialności. Może to być:

  • Odpowiedzialność na zasadzie winy (art. 415 kc)
  • Odpowiedzialność na zasadzie ryzyka prowadzącego przedsiębiorstwo lub zakład (435 kc)

Ustalenie źródła odpowiedzialności ma istotne znaczenie – zupełnie inne kwestie brane są pod uwagę w razie stwierdzenia, że sprawca będzie ponosił odpowiedzialność na zasadzie winy oraz inne gdy dojdziemy do wniosku, że w naszym przypadku możemy sprawcy przypisać odpowiedzialność na zasadzie ryzyka.

Odpowiedzialność na zasadzie winy

Kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia.

art. 415 kodeksu cywilnego

Wydaje się oczywiste, ale powinieneś wiedzieć, że:

  • Wina to nie tylko umyślne działanie mające na celu wyrządzenie drugiej osobie szkody.
  • Dla poniesienia odpowiedzialności nie ma znaczenia czy wina była umyślna czy nieumyślna.
  • Wina to również zaniechanie. Zarówno umyślne jak i niedbalstwo.

Kiedy możemy mówić o winie umyślnej?

O winie umyślnej możemy mówić, kiedy sprawca ma świadomość szkodliwego skutku swego zachowania się i przewiduje jego nastąpienie, celowo do niego zmierza lub co najmniej godzi się na wystąpienie tych skutków.

Przykład: Karol pali w piecu śmieci oraz przeterminowane leki.

W tym przykładzie Karol ma świadomość, że palenie śmieci oraz leków jest szkodliwe. Jeżeli świadomie zamierza otruć sąsiadów, za którymi nie przepada to będzie to działanie celowe. Aby jednak było umyślne, wystarczy sama świadomość Karola skutków swojego postępowania (trucie sąsiadów) oraz godzenie się na wystąpienie tych skutków (palenie śmieci).

Co to jest wina nieumyślna?

Przy winie nieumyślnej sprawca wprawdzie przewiduje możliwość wystąpienia szkodliwego skutku, lecz bezpodstawnie przypuszcza, że zdoła go uniknąć, albo też nie przewiduje możliwości nastąpienia tych skutków, choć powinien i może je przewidzieć.

Posługując się powyższym przykładem Karola palącego śmieci – jeżeli przyjmiemy, że w najbliższym sąsiedztwie Karola nie ma sąsiadów ale są oni w takiej odległości, że dym z palonych śmieci Karola do nich dociera możemy mówić o winie nieumyślnej.

Kiedy można odpowiadać za zaniechanie

Najistotniejszą kwestią przy odpowiedzialności za zaniechanie jest odpowiedź na pytanie czy osoba, którą chcemy pociągnąć do odpowiedzialności jest zobowiązana do czynnego działania. Niewykonanie tego obowiązku określamy mianem zaniechania.

Najczęściej ten rodzaj odpowiedzialności przypiszemy zawodom medycznym w relacji pacjent – lekarz, rodzicom, którzy odpowiadają za swoje dzieci.

Przykład: Pielęgniarka wskutek roztargnienia, niedbalstwa nie podaje zaleconych leków wskutek czego stan zdrowia pacjenta pogarsza się.

Nie było celem pielęgniarki doprowadzenie do pogorszenia się stanu zdrowia pacjenta. Nie zrobiła ona nic, więc nie ma działania. Mamy natomiast do czynienia z zaniechaniem podania leków, które wywołało dla pacjenta doniosłe skutki w postaci pogorszenia się jego stanu zdrowia.

Bezprawność

Nie każdemu działaniu lub zaniechaniu można przypisać winę. Działanie lub zaniechanie musi być bezprawne czyli niezgodne z obowiązującymi normami.

Przykład: podczas dużego przyjęcia branżowego, Beata odebrała telefon od Kasi. Kasia w trakcie rozmowy powiedziała, że widziała jej wpis na Facebooku, w którym wyraża się negatywnie o obecnym na przyjęciu przełożonym. Rozmowę słyszała osoba bliska przełożonemu.

Ta wzmianka spowodowała, że ubiegająca się o awans Beata straciła taką szansę oraz naraziła ją na utratę zaufania w firmie, co spowodowało, że została przeniesiona na niższe stanowisko. Była to jednak rozmowa prywatna i Kasia nie zrobiła niczego, co byłoby zabronione. Mimo szkody poniesionej przez Beatę nie można jej przypisać winy, która mogłaby stanowić podstawę jej odpowiedzialności.

Kto jest odpowiedzialny za szkodę?

Pierwsze pytanie, które nam się nasuwa, brzmi — kto jest odpowiedzialny? Kogo mamy pozwać za śmierć lub uszczerbek na zdrowiu nas lub naszego najbliższego, który doznał wypadku?

Aby odpowiedzieć na to pytanie, trzeba poznać okoliczności danej sprawy.

Wypadek samochodowy

Wypadek samochodowy jest jednym z najczęstszych wypadków. W Polsce mamy obowiązkowe ubezpieczenie od odpowiedzialności cywilnej tzw. OC. Przy drobnych stłuczkach wiele uczestników takiego zdarzenia porozumiewa się bez konieczności angażowania służb mundurowych i koszty naprawy pojazdu pokrywane są z ubezpieczenia sprawcy.

Co jednak w przypadku kiedy poszkodowany dozna uszczerbku na zdrowiu np. w postaci złamania kończyn, wstrząśnienia mózgu, śpiączki czy nawet wypadek okaże się śmiertelny? W takim przypadku wzywana jest karetka pogotowia oraz Policja, a następnie badane są przyczyny wypadku.

W takim przypadku możliwości jest niezwykle dużo i wkrótce powstanie artykuł omawiający najczęstsze możliwości.

Jak z pewnością się domyślasz odpowiedzialność może ponieść zakład ubezpieczeń, sam sprawca w przypadku gdy ubezpieczyciel znajdzie podstawy wyłączające jego odpowiedzialność. Może to być jednak również producent samochodu jeżeli wystąpiła wada wyłączająca odpowiedzialność kierującego pojazdem np. została wypuszczona seria samochodów z wadliwymi hamulcami. Nie działające jak powinny hamulce były przyczyną wypadku. Innym podmiotem, który może ponieść odpowiedzialność może być warsztat samochodowy, w którym był naprawiany samochód, producent części, które zakupił właściciel pojazdu, zarządca drogi, który błędnie oznaczył pierwszeństwo, pasażer, który wpłynął na zachowanie pojazdu np. poprzez zaciągnięcie hamulca ręcznego podczas manewru wyprzedzania na autostradzie.

Wypadek przy pracy

Z wypadkiem przy pracy często kojarzymy wypadek, któremu ulega pracownik np. wskutek działania maszyny, urządzenia, pracy na wysokości, w szczególnych warunkach itp. Za taki wypadek odpowiada pracodawca.

Wypadek pracownik może ponieść również wskutek działania innego pracownika. Za taki wypadek również odpowie pracodawca.

Może się również zdarzyć tak, że to pracodawca poniesie szkodę wskutek działania pracownika np. używając samochodu firmowego pracodawcy spowoduje kolizję. Nie miało to niczego wspólnego z treścią łączącego ich stosunku pracy, pracownik odpowie za takie zachowanie i wszelkie szkody wobec pracodawcy.

Wypadek na budowie

Odpowiedź na pytanie kto poniesie odpowiedzialność za wypadek na budowie zależy od zadania zasadniczych dodatkowych pytań.

Kto odpowiada za budowę?

Inwestor, właściciel gruntu.

Ale czy zawsze on poniesie odpowiedzialność?

Nie zawsze.

Za wypadek na budowie bardzo często odpowie firma zajmująca się prowadzeniem robót do której obowiązków należy właściwe zabezpieczenie terenu robót.

Utonięcie

Kiedy dziecko utonie przykładowo odpowiedzialność może ponieść organizator wycieczki szkolnej, który nie dopełnił w sposób należyty obowiązku zapewnienia dziecku bezpieczeństwa podczas jej trwania, podmiot odpowiedzialny za teren, na którym jest zbiornik wodny, w którym doszło do utonięcia, jeżeli był niewłaściwie zabezpieczony, nie oznaczony, właściciel basenu, kąpieliska.

Kwestia odpowiedzialności rodzica lub opiekuna pod pieczą którego przebywa dziecko jest domeną prawa karnego i odpowiedzialności karnej za narażenie dziecka na niebezpieczeństwo, rzadko kiedy rodzic pozywany jest cywilnie przez drugiego z rodziców lub dalszą rodzinę.

Odszkodowanie

Można domagać się odszkodowania za wszystkie poniesione z tytułu powstałej szkody koszty np. koszty leczenia, przystosowania do innego zawodu itp., a jeżeli poszkodowany zmarł, to odszkodowania domagać się mogą członkowie jego najbliższej rodziny, jeżeli wskutek śmierci poszkodowanego nastąpiło pogorszenie ich sytuacji życiowej. 

Zadośćuczynienie

Można domagać się również zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, którego dochodzić może zarówno sam poszkodowany, jak i jego najbliżsi członkowie rodziny, jeżeli zmarł.

Renta

Kolejnym rodzajem świadczenia pieniężnego, które poszkodowany lub jego najbliżsi mogą otrzymać, jest renta.

Żadne pieniądze nie zrekompensują poszkodowanym doznanych cierpień, tym bardziej nie przywrócą życia, ale często są w stanie przynajmniej podnieść komfort życia szczególnie w sytuacji, gdy poszkodowany przeżył i jego rehabilitacja oraz koszty przystosowania mieszkania, domu, przygotowania do nowego zawodu, konieczności zapewnienia poszkodowanemu opieki wymaga olbrzymich nakładów pieniężnych przy jednoczesnym braku możliwości ich samodzielnego uzyskania.

Przywrócenie do stanu poprzedniego

W przypadku szkody na osobie ta forma naprawienia szkody jest niezwykle rzadko stosowana. Gdyby dało się odwrócić niektóre skutki wypadku np. złamany kręgosłup, odcięcie kończyn czy ten śmierć, sądzę że mało kto wybierałby pieniądze. Są jednak takie sytuacje, kiedy jest to możliwe np. poprzez wykonanie reoperacji.

Związek przyczynowy

Jak już ustalimy, kto jest odpowiedzialny za szkodę, pozostanie nam wykazanie, że pomiędzy zdarzeniem (wypadek) a szkodą (śmierć lub uszczerbek na zdrowiu) istnieje związek przyczynowy. Jest to niezbędny warunek przypisania komukolwiek odpowiedzialności za jego działanie bądź zaniechanie.

Należy tu pamiętać, że zgodnie z jedną z podstawowych zasad prawa cywilnego ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne. Czyli poszkodowany lub jego najbliżsi mają obowiązek udowodnienia powstałej szkody, jej rozmiarów, wskazania podmiotu odpowiedzialnego za powstanie szkody oraz wykazania związku przyczynowego.

„Za bezpieczeństwo dzieci odpowiadają rodzice”

W miejscach publicznych, na basenach, w różnego rodzaju obiektach często możemy spotkać się z tabliczkami w stylu „za bezpieczeństwo dzieci odpowiadają ich rodzice lub opiekunowie prawni, obiekt nie ponosi odpowiedzialności za ewentualne szkody”. Takie tabliczki nie są równoznaczne ze zgodą poszkodowanego lub jego najbliższych na zezwolenie przez taki obiekt na naruszenie ich dóbr prawnie chronionych i nie jest równoznaczne z akceptacją ewentualnych konsekwencji tych naruszeń w postaci szkody. Inaczej mówiąc, są to puste zwroty i z prawnego punktu widzenia nie zwalniają obiektu z odpowiedzialności za utonięcie.

Jako przykład można podać gospodarstwo ogrodnicze, na którego terenie znajduje się niezabezpieczony basen służący do podlewania roślin, do którego wpada dziecko jednego z pracowników, które przebywało na terenie ogrodnictwa za zgodą właścicieli.

W podanym przykładzie dziecko udało się uratować, ale stwierdzono stan po utonięciu, niewydolność wielonarządową, ARDS, zespół rozsianego krzepnięcia śródnaczyniowego, zespół uogólnionej reakcji zapalnej, odmę opłucnową, śródpiersiową i podskórną, stan po tracheotomii, zapalnie płuc, przewlekłą niewydolność oddechową i encefalopatię pourazową.

Pomimo leczenia i rehabilitacji występują: otępienie ciężkie z całkowitą zależnością od osób trzecich w przebiegu encefalopatii, niedotleniowo-niedokrwiennej na skutek utonięcia, afazja całkowita, porażenie spastyczne czterokończynowe, uszkodzenia w zakresie nerwów językowo – gardłowego i błędnego upośledzające połykanie i wentylację. Powrót do zdrowia jest praktycznie niemożliwy. Wymaga on stałej opieki osób trzecich przez 24 godziny na dobę. Poszkodowany jest osobą leżącą, bez kontaktu słownego, wodzi jedynie oczyma za przedmiotami. Jego oddech jest wspomagany przez aparat Oxygena 3A-W. Karmiony jest przez PEG-gastrosomię. Występują u niego zaburzenia zwieraczy, w związku z czym kał i mocz oddaje bezwiednie. Znajduje się w przymusowym ułożeniu na boku, kończyny górne i dolne są w zgięciu z przykurczami. Staw biodrowy wykazuje silną reakcję bólową przy próbie ruchów biernych. Napięcie mięśniowe jest wzmożone, odruchy głębokie są trudne do wywołania. Występują zaniki mięśniowe i skrzywienie kręgosłupa, dodatni objaw Babińskiego, zaburzenia przełyku i wentylacji. W drzewie oskrzelowym poszkodowanego zalega wydzielina, co wymaga wielokrotnego odśluzowywania. Przez cztery lat od wypadku jego stan nie uległ poprawie. Rokowania na przyszłość są niepomyślne.

Sąd orzekający w tejże sprawie uznał, że właściciele ponoszą odpowiedzialność za rozstrój zdrowia doznany przez poszkodowanego i zasądził odszkodowanie w odpowiedniej wysokości oraz rentę.

Powyższy przykład ma na celu zobrazowanie jak szeroki i zaskakujący może być krąg podmiotów odpowiedzialnych za powstałą szkodę.