Często zdarza się tak, że jeden z małżonków weźmie kredyt, chwilówkę, pożyczkę, nie zawsze za zgodą czy nawet wiedzą drugiego z małżonków. Co zrobić, kiedy wierzyciele zapukają do drzwi, upominając się o zwrot długu? Czy w ogóle mają prawo czegokolwiek żądać od małżonka, który niczego nie wie, niczego nie podpisywał?
Dochodzenie przez wierzyciela roszczeń od dłużników można podzielić na 3 etapy:
- Postępowanie rozpoznawcze
- Postępowanie klauzulowe
- Postępowanie egzekucyjne
Postępowanie rozpoznawcze
Na tym etapie sąd nie bada jaki ustrój majątkowy obowiązuje w małżeństwie pozwanego (dłużnika) ani czy dłużnik posiada majątek, z którego powód (wierzyciel) mógłby się zaspokoić.
Ważne z punktu widzenia małżonka, który na zaciągnięcie długu nie wyrażał zgody bądź o nim nie wiedział, jest powołanie się na ograniczenie odpowiedzialności oraz dopilnowanie, aby w wyroku znalazło się takie zastrzeżenie.
Ważna z punktu widzenia wierzyciela jest możliwość wniesienia powództwa dotyczącego stosunków majątkowych małżonków. Wierzyciel może dochodzić bezskuteczności czynności prawnych dokonanych przez małżonków na jego szkodę, w szczególności dotyczących przesunięć składników majątku małżonków pomiędzy ich majątkami, które nie są intercyzami. Dopuszczalność zaskarżania intercyzy jest tematem spornym w orzecznictwie.
Prawo daje wierzycielowi możliwość wystąpienia z powództwem o zniesienie wspólności majątkowej. Warunkiem jest uprawdopodobnienie, że podział majątku wspólnego małżonków jest konieczny do zaspokojenia wierzytelności stwierdzonej tytułem wykonawczym.
Postępowanie klauzulowe
Kiedy wierzyciel pozwie dłużnika pozostającego w związku małżeńskim, a powództwo zostanie uwzględnione, wierzyciel może złożyć wniosek o nadanie klauzuli wykonalności przeciwko dłużnikowi lub przeciwko dłużnikowi i jego małżonkowi.
W razie nadania klauzuli wykonalności tylko przeciwko dłużnikowi, który pozostaje w związku małżeńskim, wierzyciel może prowadzić egzekucję z majątku osobistego dłużnika, pobranego przez niego wynagrodzenia za pracę, dochodów uzyskanych przez niego z innej działalności zarobkowej, korzyści uzyskanych z jego praw autorskich, praw własności przemysłowej i innych praw twórcy. Taki tytuł wykonawczy będzie stanowił podstawę do zajęcia nieruchomości wchodzącej w skład majątku wspólnego. Jednak dalsze czynności egzekucyjne dopuszczalne będą na podstawie tytułu wykonawczego wystawionego przeciwko obojgu małżonkom.
W razie nadania klauzuli wykonalności przeciwko małżonkowi dłużnika sąd wskaże majątki, z których wierzyciel będzie mógł się zaspokoić. Jeżeli wierzyciel posiada dokument, z którego wynika, że wierzytelność powstała z czynności prawnej dokonanej za zgodą małżonka dłużnika sąd nada klauzulę wykonalności także przeciwko małżonkowi dłużnika. Jego odpowiedzialność będzie jednak ograniczona do majątku objętego wspólnością majątkową. Wierzyciel będzie mógł zaspokoić swoje roszczenie z majątku osobistego dłużnika oraz majątku wspólnego małżonków.
Ważne! Dłużnik nie może złożyć wniosku o nadanie klauzuli wykonalności, przeciwko małżonkowi ograniczając jego odpowiedzialność do majątku wspólnego. Takie prawo przysługuje wyłącznie wierzycielowi.
Sąd klauzulowy bada jedynie czy osoba, przeciwko której ma być nadana klauzula wykonalności, pozostaje w związku małżeńskim z dłużnikiem oraz czy dłużnik zaciągnął zobowiązanie za zgodą małżonka, czy też bez jego zgody. Powinien również ustalić jaki ustrój majątkowy obowiązuje w małżeństwie dłużnika.
Postępowanie egzekucyjne
Po wszczęciu egzekucji dłużnik oraz jego małżonek mają możliwość skorzystania ze środków ochrony prawnej, do których należą:
- Skarga na czynności komornika — jeżeli naruszone zostały przepisy o charakterze proceduralnym, np. komornik zajął ruchomości, które są we współposiadaniu małżonków, z których tylko jeden jest dłużnikiem.
- Skargę na czynności komornika może złożyć osoba, której prawa zostały przez czynności lub zaniechanie komornika naruszone, lub zagrożone, a zatem skargę złożyć może małżonek dłużnika, który nie jest stroną postępowania egzekucyjnego, przeciwko któremu nie została nadana klauzula wykonalności; ale uwaga — termin do wniesienia takiej skargi wynosi tydzień liczony od dnia czynności, jeżeli osoba, której prawo zostało naruszone lub zagrożone, była obecna lub zawiadomiona o terminie czynności albo od dnia, w którym została zawiadomiona o dokonaniu czynności.
- Wniosek o umorzenie postępowania egzekucyjnego — jeżeli egzekucję skierowano przeciwko osobie, która według klauzuli wykonalności nie jest dłużnikiem i która sprzeciwiła się prowadzeniu egzekucji albo jeżeli prowadzenie egzekucji jest z innych powodów oczywiście sprzeczne z treścią tytułu wykonawczego. Przykłady:
- Komornik prowadzi egzekucję z całego majątku wspólnego albo z majątku osobistego małżonka dłużnika, podczas gdy tytuł wykonawczy został wystawiony wyłącznie przeciwko małżonkowi będącemu dłużnikiem.
- W wyniku sądowego podziału majątku małżonek dłużnika otrzymał przedmiot, który wchodzi w skład majątku wspólnego, zajęty na podstawie tytułu egzekucyjnego opatrzonego klauzulą wykonalności przeciwko małżonkowi dłużnika z ograniczeniem jego odpowiedzialności do majątku wspólnego. Uwaga — jeżeli małżonek dłużnik zarządza tym przedmiotem po zajęciu czynność, taka nie wpływa na przebieg postępowania egzekucyjnego.
- Żądanie wstrzymania czynności przez komornika — jeżeli przed rozpoczęciem czynności małżonkowie, którzy pozostają w umownym ustroju majątkowym (np. zawarli umowę o rozdzielności, czyli tzw. intercyzę) oraz przedstawią dowód na piśmie, że wierzyciel wiedział o zawarciu takiej umowy oraz jej rodzaju.
- Sprzeciwienie się zajęciu nieruchomości — jeżeli tytuł wykonawczy został wystawiony tylko przeciwko małżonkowi dłużnika albo jeżeli nieruchomość wchodzi do majątku osobistego małżonka dłużnika, a tytuł wykonawczy został wystawiony przeciwko małżonkowi dłużnika z ograniczeniem jego odpowiedzialności do majątku wspólnego.
- Powództwa przeciwegzekucyjne — kierowane są przeciwko wierzycielowi. Można wyróżnić dwa rodzaje:
- Powództwo ekscydencyjne — przysługuje małżonkowi dłużnika, przeciwko któremu sąd nie nadał klauzuli wykonalności w przypadku prowadzenia egzekucji z jego majątku osobistego, prowadzenia egzekucji z rachunku wspólnego małżonków, na którym zgromadzono środki, które nie wchodzą do majątku osobistego dłużnika, z pobranego przez dłużnika wynagrodzenia za pracę, dochody uzyskane przez dłużnika z innej działalności zarobkowej, korzyści uzyskane z jego praw autorski, praw własności przemysłowej, praw twórcy. Uwaga termin na wytoczenie powództwa wynosi miesiąc od dnia dowiedzenia się o naruszeniu prawa (wyjątek przepisy odrębne mogą przewidywać inne terminy);
- Powództwo opozycyjne — przysługuje dłużnikowi i małżonkowi dłużnika, przeciwko któremu nadana została klauzula wykonalności, mogą żądać pozbawienia tytułu wykonawczego wykonalności w całości lub w części, lub jego ograniczenia.
Podstawy powództw opozycyjnych są trzy:
- Zaprzeczenie zdarzeniom, na których oparto klauzulę wykonalności;
- Wygaśnięcie zobowiązania po powstaniu tytułu egzekucyjnego;
- Zarzut, że świadczenie wierzycielowi się nie należy, podnoszony przez małżonka dłużnika.
Odpowiadając na postawione na samym początku pytania — małżonek, który nie wiedział o zaciągniętych przez współmałżonka długach, ma szereg możliwości, żeby się bronić, jednak musi trzymać rękę na pulsie i aktywnie uczestniczyć w każdym z etapów dochodzenia przez wierzyciela roszczeń. Jeżeli małżonkowie mają rozdzielność majątkową (intercyzę), warto do każdej umowy dołączyć jej kopię.
Z punktu widzenia wierzyciela ważne jest sprawdzenie, czy osoba, której chcemy udzielić pożyczki albo kontrahent pozostaje w związku małżeńskim oraz jaki w nim panuje ustrój. Jeżeli jest to ustrój wspólności majątkowej, to należy zabezpieczyć się, dążąc do tego, aby pod umową pożyczki albo dowolną umową zawieraną z osobą fizyczną bądź osobą prowadzącą działalność gospodarczą w formie spółki osobowej podpisał się również małżonek takiej osoby.