Bardzo często przy podziale majątku słyszę „byłej żonie nic się nie należy, bo ona nigdzie nie pracowała i wszystko, co kupiliśmy, było za moje pieniądze”. Na pytanie, skąd pochodziły te pieniądze, najczęściej pada odpowiedź, że z wykonywanej pracy. Często w skład majątku wspólnego wchodzi mieszkanie, które jeden z małżonków dostał np. jako mieszkanie z zakładu pracy, lokatorskie mieszkanie z przydziału itp., które następnie za przysłowiową złotówkę małżonkowie wykupili. Za złotówkę zarobioną przez jednego z małżonków.
Przeczytaj także: Gdy jeden z małżonków zaciągnie długi.
Czy również jesteś przekonany, że byłej żonie nic się nie należy? A może usłyszałaś takie słowa od byłego męża, chcąc się z nim podzielić zgromadzonym majątkiem?
Z tego artykułu dowiesz się, co wchodzi w skład majątku, osobistego każdego z małżonków, a przekładając to na prostszy język – o czym możesz powiedzieć, że jest Twoje, mimo że nie masz intercyzy (rozdzielności majątkowej małżeńskiej).
Z art. 33 krio (ustawy kodeks rodzinny i opiekuńczy) dowiesz się, że do majątku osobistego każdego z małżonków należą:
- Przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej
- Przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił.
- Prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegające odrębnym przepisom
- Przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków
- Prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie.
- Przedmioty uzyskane z tytułu uszkodzenia ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę przy czy nie dotyczy to jednak renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej, lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej z powodu zwiększenia się jego potrzeb, lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość.
- Wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków
- Przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków
- Prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy
- Przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.
Jak widać, wydaje się, że jest tego sporo. Część wydaje się oczywista, co do innych punktów możesz mieć wątpliwości. Poniżej każdy z tych punktów krótko omówię na przykładach.
Przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej
To jeden z punktów, który wydaje się zrozumiały i niebudzący wątpliwości, aczkolwiek sformułowanie „przed powstaniem wspólności ustawowej” nie jest równoznaczne z „zawarciem małżeństwa”.
Przykład 1
Ania w 1998 r. kupuje obraz. W 2001 r. Ania bierze z Pawłem ślub. Wprowadzają się do nowego domu i wieszają obraz Ani, który w międzyczasie zyskał na wartości. W 2015 r. Ania i Paweł rozwiedli się. Obraz należy do Ani i nie podlega podziałowi majątku, który zamierzają przeprowadzić Ania z Pawłem.
Przykład 1 to klasyczna sytuacja, która nasuwa się każdemu, kto przeczytał ten punkt, ale nie jest to jedyna możliwość nabycia przedmiotów majątkowych przy zastosowaniu tego przepisu.
Przykład 2
Kasia i Piotr biorą ślub w 2003 r., wcześniej zawierając u notariusza umowę rozdzielności majątkowej (intercyzę), która będzie skuteczna od początku trwania małżeństwa. W 2005 r. Piotr kupuje samochód, piękne czerwone Ferrari. W 2006 r. małżonkowie postanawiają, że w ich małżeństwie obowiązywać będzie ustrój wspólności ustawowej i rozwiązują wcześniej zawartą umowę ustanawiającą rozdzielność majątkową. Następnie w 2008 r. dochodzi do rozwiązania małżeństwa przez rozwód. Pojawia się pytanie, czy małżonkowie będą się dzielić samochodem? Nie będą, ponieważ został on zakupiony przez Piotra z jego majątku osobistego, zanim Kasia i Piotr znieśli rozdzielność majątkową, wprowadzając ustrój wspólności ustawowej.
Przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił
To jest punkt, który sprawia najwięcej problemów. Z pozoru wszystko wydaje się jasne – jeden z małżonków odziedziczył po swoich bliskich spadek i należy on do niego. Rodzice, bądź inni darczyńcy podarowali jednemu z małżonków określone przedmioty majątkowe, to należą tylko do niego. Aczkolwiek tutaj mamy kolejny przepis, art. 34 krio, który stanowi, że przedmioty zwykłego urządzenia domowego służące do użytku obojga małżonków są objęte wspólnością ustawową, także w wypadku gdy zostały nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił. Wydaje się, że te dwa przepisy stoją w całkowitej sprzeczności. I zastanawiasz się, który z nich zastosować, czy można je stosować w zależności od potrzeb i jak je interpretować.
Przykład 1
Rodzice Marleny darują jej w trakcie trwania jej małżeństwa z Darkiem lodówkę. Kilka lat później Marlena i Darek rozwodzą się. Czy lodówka została darowana tylko Marlenie? Czy lodówka weszła w skład majątku wspólnego i w trakcie podziału majątku Marlena i Darek będą się nią musieli podzielić?
W tym przypadku znajdzie zastosowanie art. 34 krio. Lodówka to przedmiot zwykłego urządzenia domowego. Jeżeli rodzice Marleny nie zastrzegli inaczej np. w umowie darowizny, to lodówka wejdzie do majątku wspólnego małżonków, którą będą się mogli podzielić.
Kiedy lodówka będzie tylko Marleny?
Jeżeli rodzice Marleny dokonując darowizny na jej rzecz, zastrzegą, że jest to lodówka wyłącznie dla Marleny.
Przykład 2
W trakcie trwania małżeństwa Karola z Weroniką, rodzice Karola dokonują na jego rzecz darowizny samochodu. Czy po rozwodzie Karola i Weroniki samochód będzie podlegał podziałowi?
W tym przypadku nie. Samochód nie jest przedmiotem zwykłego urządzenia domowego i jeżeli rodzice Karola nie zastrzegli, że dokonują darowizny na rzecz obojga małżonków, samochód będzie wchodził w skład majątku osobistego Karola, będzie tylko jego.
Kiedy samochód będzie należał również do Weroniki?
W sytuacji, kiedy rodzice Karola w umowie darowizny zastrzegą, że samochód ma służyć obojgu małżonkom i ich celem będzie podarowanie go nie tylko Karolowi, ale również Weronice.
Z jakimi przypadkami spotykam się najczęściej? Co sprawia najwięcej wątpliwości interpretacyjnych?
Brak umów albo umowy, w tym sporządzane przed notariuszem, w których strony umowy darowizny nie przemyślały pewnych kwestii.
Z praktyki zawodowej zaobserwowałam, że im większa namiętność w związku, tym gorszy później rozwód oraz podział majątku. Nie wnikam czy wynika to z emocjonalnej natury małżonków, czy z silnego przekonania, że im się uda i razem pokonają wszelkie przeszkody. Zauważyłam jednak, że osoby, które zawierając małżeństwo, są niezwykle mocno przekonane o swojej głębokiej i wiecznej miłości, nie przyjmują do wiadomości, żeby w żaden sposób zabezpieczyć niektóre kwestie, szczególnie te finansowe. Istnieje powszechne przekonanie, że ustanowienie w małżeństwie rozdzielności majątkowej to oznaka braku zaufania oraz nieomalże planowanie, że para kiedyś się rozstanie. Dzisiaj jednak nie o tym… Kiedy zatem dojdzie do etapu rozwodu takiej pary, a następnie podziału ich majątku emocje są równie silne i ciężko wypracować wspólnie porozumienie. W razie dokonania darowizny na rzecz jednego z małżonków nie ma najczęściej umowy bądź jest i to nawet sporządzona przed notariuszem, ale… no właśnie, ale najczęściej w takiej darowiźnie nikt nie zakładał, że małżonkowie się rozstaną i niektóre kwestie są niejasne i budzą wiele wątpliwości interpretacyjnych.
Przykład 3
Robert i Agnieszka są małżeństwem. Rodzice Agnieszki w ramach prezentu ślubnego postanawiają podarować małżonkom mieszkanie. Sporządzają umowę darowizny przed notariuszem, do aktu staje Agnieszka oraz jej rodzice. Znajduje się zapis, że mieszkanie ma być dla Agnieszki i Roberta. Po kilkunastu latach Agnieszka i Robert rozwodzą się i dochodzi do podziału majątku. Robert domaga się mieszkania, chcąc spłacić Agnieszkę i zamieszkać w nim ze swoją nową partnerką. Rodzice Agnieszki zastanawiają się, czy mogą odwołać darowiznę, kiedy to mogą zrobić i jak to zrobić, żeby do tego nie dopuścić.
Prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegające odrębnym przepisom
Brzmi trochę enigmatycznie i pewnie zastanawiasz się, o co tutaj chodzi? Jest to nawiązanie do spółek osobowych, w szczególności do spółki cywilnej, spółki jawnej, partnerskiej, komandytowej i komandytowo-akcyjnej. Nie wdając się tutaj szczegółowo w rozważania dotyczące różnic pomiędzy spółkami prawa handlowego a spółkami osobowymi, ogólnie rzecz ujmując, spółka cywilna jest organizacją wspólników związaną wspólnością celu gospodarczego i współwłasnością łączną w odniesieniu do zgromadzonego majątku (wspólnego majątku wspólników, a nie spółki). Kiedy dochodzi do sporu sądowego, pozwać należy wspólników, a nie spółkę. Powstaje zatem pytanie, co jest majątkiem odrębnym małżonka-wspólnika spółki cywilnej, a co jest już majątkiem wspólnym małżonków?
Majątkiem wspólnym małżonków, z których jeden jest wspólnikiem spółki cywilnej, będą:
- Zysk spółki – po jego podziale – wypłacony jednemu z małżonków
- Po rozwiązaniu spółki – wkład zwrócony małżonkowi i wypłacona temu z nich część nadwyżki wspólnego majątku spółki
- Wkład zwrócony jednemu z małżonków, jeśli był wniesiony w postaci usług przez niego.
Do majątku wspólnego małżonków, z których jeden jest wspólnikiem spółki cywilnej, nie wejdą natomiast:
- Przedmioty majątkowe nabyte przez spółkę
- Dochody uzyskane przez spółkę, nawet gdy wniesiony do spółki wkład pochodzi z majątku wspólnego małżonków.
Przykład
Spółka składająca się z 3 wspólników uzyskała dochód w wysokości 60.000 zł. Ten dochód jest majątkiem osobistym małżonka, który jest wspólnikiem spółki cywilnej. Natomiast w momencie, kiedy wspólnicy dokonają podziału zysku spółki i zostanie on wypłacony wspólnikowi pozostającemu w związku małżeńskim – ten zysk będzie już wchodzić w skład majątku wspólnego małżonków.
Przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków
Przykład 1
Okulary. Okulary korekcyjne będą stanowiły majątek osobisty jednego z małżonków, ale przykładowo okulary przeciwsłoneczne, których używają oboje małżonkowie, wejdą już w skład majątku wspólnego.
Przykład 2
Biżuteria. Otrzymana przez żonę w ramach prezentu będzie jej majątkiem osobistym. Kupiona jako inwestycja, lokata kapitału będzie natomiast stanowiła majątek wspólny.
Przykład 3
Samochód. Co do zasady samochód stanowi majątek wspólny. Wyjątkiem będzie sytuacja, kiedy małżonkowie posiadają spory majątek i dochody pozwalające na zakup wielu samochodów, z czego jeden z nich służy wyłącznie jednemu z małżonków. Również w sytuacji, kiedy jeden z małżonków jest osobą z niepełnosprawnością i wymaga specjalnego pojazdu umożliwiającego mu poruszanie się, będzie można dowodzić, że jest to przedmiot służący do zaspokajania potrzeb jednego z małżonków.
Prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie
Prawami niezbywalnymi, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie będą:
- Prawa ściśle związane z osobą uprawnionego, czyli np. użytkowanie, służebności osobiste
- Niegasnące wraz ze śmiercią osoby uprawnionej, np. prawo odkupu, pierwokupu
- Mogące przysługiwać tylko jednej osobie np. wierzytelność alimentacyjna
Przykład
Najem mieszkania zakładowego, które zostało przydzielone tylko jednemu z małżonków, będzie niezbywalnym prawem, które należeć będzie do majątku odrębnego.
Przedmioty uzyskane z tytułu uszkodzenia ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę
Przykład 1
Jeden z małżonków, Dawid w trakcie wakacji ulega wypadkowi, wskutek czego doznaje otwartego złamania ręki prawej, które wymaga operacji. Podczas operacji wskutek błędu dochodzi do przecięcia nerwu. Dawid przez wiele miesięcy ma problemy z ręką, nie jest w stanie niczego chwycić. Wskutek długotrwałej i bolesnej rehabilitacji po kilku miesiącach udaje się przywrócić częściowo sprawność ręki. Dawid dostał odszkodowanie oraz zadośćuczynienie za doznaną krzywdę. Te środki stanowią jego majątek osobisty.
Przy czym nie dotyczy to jednak renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość. Renta jest bowiem ekwiwalentem wynagrodzenia za pracę
Przykład 2
Jeden z małżonków, Dawid w trakcie wakacji ulega wypadkowi, wskutek czego doznaje otwartego złamania ręki prawej, które wymaga operacji. Podczas operacji wskutek błędu dochodzi do przecięcia nerwu. Dawid trwale utracił zdolność poruszania ręką, wskutek czego nie może wykonywać pracy świadczonej dotychczas. Dostaje rentę, która będzie wchodziła w skład majątku wspólnego.
Wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków
Podsumować to można najprościej w ten sposób, że dopóki małżonek nie pobierze wynagrodzenia, tak długo jest to jego majątek osobisty.
Przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków
Nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków to:
- Nagrody naukowe
- Nagrody artystyczne
- Nagrody literackie
- Nagrody techniczne
- Nagrody uzyskane na konkursach
- Nagrody za wyniki sportowe
- Nagrody za ratowanie życia i mienia
- Nagrody za zapobieżenie katastrofie
- Nagrody za pomoc udzieloną organom ścigania za schwytanie przestępcy itp.
Te nagrody stanowią majątek osobisty jednego z małżonków, który otrzymał wymienione powyżej nagrody.
Nie będą natomiast stanowiły majątku osobistego nagrody pracownicze takie jak tzw. trzynastki, należności za sporządzenie bilansu, za dodatkową pracę oraz innego rodzaju premie, jakie może otrzymać pracownik – pracownicze nagrody specjalne.
Prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy
W przypadku prawa autorskich i praw pokrewnych mowa o działalności twórczej o indywidualnym charakterze utrwalony w jakiejkolwiek postaci niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia.
W przypadku prawa własności przemysłowej mówimy o stosunkach w zakresie wynalazków, wzorów użytkowych, przemysłowych, znaków towarowych (usługowych), oznaczeń geograficznych i topografii układów scalonych.
Przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej
Albo inaczej surogacja. Jest to nabycie prawa w zamian za jakieś inne prawo pochodzące z majątku osobistego.
Przykład 1
Grzegorz w trakcie trwania małżeństwa dostał w spadku samochód oraz kilka ruchomości. Sprzedał samochód i ruchomości oraz kupił za pieniądze pochodzące z tej sprzedaży mieszkanie.
Przykład 2
Przed zawarciem związku małżeńskiego Grażyna kupiła samochód. W trakcie trwania małżeństwa sprzedała samochód i kupiła z tych środków obrazy. Obrazy będą stanowiły jej majątek osobisty.
Co zrobić, żeby moja była nic nie dostała? Co zrobić, żebym dostała jak najwięcej?
Odpowiedzi na te pytania są bardzo indywidualną kwestią, zależą od wielu zmiennych, innych w każdym przypadku czynników. Odpowiedź możliwa jest dopiero po zapoznaniu się ze szczegółami konkretnego przypadku. Dlatego zachęcam do kontaktu.