Granice odpowiedzialności majątkowej lekarza

W zależności od strony, po której jesteśmy, temat ten możemy widzieć zupełnie odmiennie. Pacjent lub rodzina pacjenta, który zmarł, będą mieli zupełnie inne wyobrażenie o tym, co im „się należy” od lekarza, który w określony sposób wpłynął na ich życie niż lekarz, który wykonywał swoją pracę, ale popełnił na jednym z etapów leczenia błąd.

Jak w każdym procesie, którego przedmiotem będzie uzyskanie odszkodowania czy zadośćuczynienia za powstałą szkodę na samym początku należy znaleźć podmiot, który jest za tę szkodę odpowiedzialny.

W procesach medycznych najczęściej pozywa się szpital oraz firmę ubezpieczeniową, w której szpital jest ubezpieczony, lekarza oraz firmę ubezpieczeniową, w której lekarz jest ubezpieczony, przychodnię lub inną placówkę medyczną, w której powstała szkoda.

W zależności od danej sprawy dokonuje się odpowiedniego wyboru. Więcej w artykule o podmiotach odpowiedzialnych za wyrządzenie szkody wywołanej zdarzeniem medycznym gdzie możesz porównać różne rodzaje odpowiedzialności lekarza w zależności od miejsca i formy zatrudnienia.

Odpowiedzialność majątkowa lekarzy realizowana jest w procesie cywilnym. 

Oznacza to, że proces inicjuje pacjent lub jego najbliżsi, jeżeli pacjent zmarł (bardzo rzadko spotkać można w procesach medycznych prokuratora), a wiąże się to z koniecznością przestrzegania zasad procesu cywilnego.

Podstawową zasadą jest ta wyrażona w art. 6 kc, zgodnie z którą ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z tego faktu wywodzi skutki prawne.

Często spotykamy się z bardzo dużymi trudnościami ścisłego udowodnienia zarówno przyczyn aktualnego stanu zdrowia pacjenta, jak i wysokości szkody, jednak dopuszcza się pewien stopień prawdopodobieństwa.

Odpowiedzialność cywilna ma charakter majątkowy, zatem dłużnik (lekarz, szpital, przychodnia) co zasady odpowiada całym swoim majątkiem. Dlatego tak istotne jest tutaj ubezpieczenie majątkowe, które w przypadku lekarzy jest obowiązkowe. Co ciekawe ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej lekarzy w Polsce są jednymi z najniższych w Europie.

Nie należy zapominać, że sąd zawsze jest związany żądaniem pozwu i nie może orzec ponad żądanie, a zatem nawet jeśli w trakcie procesu okaże się, że szkody, które ponieśliśmy, np. koszty leczenia, zdecydowanie przekroczyły kwotę, o którą wnosiliśmy bez rozszerzenia powództwa, sąd nigdy nie przekroczy żądanej przez nas w pozwie kwoty.

Podstawowe przesłanki odpowiedzialności lekarza — Co trzeba udowodnić, żeby lekarz poniósł odpowiedzialność?

W pierwszej kolejności należy pamiętać, że odpowiedzialność lekarza za uszkodzenie ciała i rozstrój zdrowia jest zawsze odpowiedzialnością z tytułu czynu niedozwolonego, który znajdziemy w kodeksie cywilnym, art. 415 stanowi, że kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia. 

Oznacza to, że aby lekarz poniósł odpowiedzialność:

• Musi powstać zdarzenie wywołujące szkodę, najczęściej będzie to w przypadku lekarza popełnienie przez niego szeroko pojętego błędu medycznego. W przypadku szpitala będą to również m.in. zakażenia, różnego rodzaju zaniedbania;
• Szkoda, która powstanie ma charakter majątkowy np. konieczność poniesienia kosztów leczenia celem zniwelowania skutków błędnego leczenia lub ich załagodzenia. Szkoda może mieć również charakter niemajątkowy np. cierpienia wywołane utratą bliskiego, bólem powstałym w wyniku błędnego leczenia;
• Najważniejsze będzie jednak udowodnienie, że pomiędzy zdarzeniem a szkodą istnieje adekwatny związek przyczynowy. Należy ustalić, czy zdarzenie stanowi warunek konieczny wystąpienia szkody i czy szkoda jest normalnym następstwem tego zdarzenia. Taki związek przyczynowy zachodzi wówczas, gdy w danym układzie stosunków i warunków oraz w zwyczajnym biegu rzeczy, bez szczególnego zbiegu okoliczności, szkoda jest normalnym następstwem tego rodzaju zdarzeń — przy czym ocena, czy skutek jest normalny, winna być oparta na całokształcie okoliczności sprawy oraz wynikać z zasad doświadczenia życiowego, zasad wiedzy naukowej i specjalnej. W zakresie odpowiedzialności za szkody na zdrowiu wyrządzone przez lekarzy przyjmuje się, że istnienie związku przyczynowego z reguły nie może być absolutnie pewne, wystarczy więc jego ustalenie z dostateczną dozą prawdopodobieństwa. W procesach lekarskich w większości wypadków można mówić tylko o prawdopodobieństwie wysokiego stopnia, rzadko natomiast o pewności, czy wyłączności przyczyny. Jeżeli zachodzi prawdopodobieństwo wysokiego stopnia, że działanie lub zaniechanie ze strony personelu szpitala było przyczyną szkody, można uznać związek przyczynowy za ustalony.
• Kolejną kwestią będzie wykazanie bezprawności czynu, która polega na naruszeniu przez lekarza szeroko rozumianych obowiązków zawodowych, a w szczególności zasad aktualnej wiedzy medycznej i zasad etyki zawodowej lekarza.
• Aby lekarz poniósł odpowiedzialność, trzeba mu udowodnić winę w jego bezprawnym działaniu bądź zaniechaniu.

Szkoda majątkowa i niemajątkowa

Szkoda to wszelki uszczerbek na dobrach i interesach prawnie chronionych.

Jak już wyżej zostało zasygnalizowane, można ją podzielić na: 

• Szkodę majątkową — obejmującą wszelkie uszczerbki o charakterze majątkowym, obejmujące straty rzeczywiste oraz utracone korzyści (art. 361 § 1 kc);
• Szkodę niemajątkową — dotyczącą kompensacji krzywdy, czyli cierpień fizycznych i psychicznych. 

Szkoda może być wyrządzona: 

• Pacjentowi,
• Osobom bliskim pacjenta, w przypadku jego śmierci,
• Dziecku nienarodzonemu. 

Szkoda majątkowa

Szkodę majątkową zazwyczaj da się wyliczyć. Jej ustalenie zasadniczo polega na porównaniu stanu majątkowego pacjenta przed wyrządzeniem mu szkody, a stanem powstałym w wyniku szkody. W ten sposób wyliczona różnica wyraża należne roszczenie. Odszkodowanie nie może prowadzić do wzbogacenia pokrzywdzonego.

Zasada przewidziana w art. 361 § 1 kc, zgodnie z którą naprawienie szkody obejmuje stratę rzeczywistą i utracone korzyści doznaje rozwinięcia w art. 444 kc:
Art. 444. § 1. W razie uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia naprawienie szkody obejmuje wszelkie wynikłe z tego powodu koszty. Na żądanie poszkodowanego zobowiązany do naprawienia szkody powinien wyłożyć z góry sumę potrzebną na koszty leczenia, a jeżeli poszkodowany stał się inwalidą, także sumę potrzebną na koszty przygotowania do innego zawodu.
§ 2. Jeżeli poszkodowany utracił całkowicie lub częściowo zdolność do pracy zarobkowej albo jeżeli zwiększyły się jego potrzeby, lub zmniejszyły widoki powodzenia na przyszłość, może on żądać od zobowiązanego do naprawienia szkody odpowiedniej renty.
§ 3. Jeżeli w chwili wydania wyroku szkody nie da się dokładnie ustalić, poszkodowanemu może być przyznana renta tymczasowa. 

Odszkodowanie obejmuje wszelkie wydatki związane z uszkodzeniem ciała lub rozstrojem zdrowia, pod warunkiem, że są konieczne i celowe. 

Typowymi przykładami są: 

• Specjalne odżywianie;
• Koszty leczenia — kategoria jest bardzo szeroka, dla każdego pacjenta inna. Można w tej kategorii zaliczyć koszty: leczenia, rehabilitacji, lekarstw, zakup specjalistycznego sprzętu medycznego (przykładowo: sprzętu ortopedycznego, wózka inwalidzkiego, samochodu dostosowanego do potrzeb osób niepełnosprawnych). Wysokość szkody może więc być tutaj mocno zróżnicowana i w skrajnych przypadkach osiągać bardzo wysokie wartości;
• Koszty opieki, w tym opieki sprawowanej przez osoby najbliższe, którym przysługuje wynagrodzenie takie, jakie przysługiwałoby podmiotom zawodowo trudniącym się tego rodzaju działalnością. Wartość szkody z tego tytułu też jest bardzo zróżnicowana, zależy od czasu trwania opieki i jej dobowej intensywności. W skrajnych przypadkach może to być bezterminowa, całodobowa opieka, bardzo kosztowna;
• Utracone przez poszkodowanego zarobki i inne dochody, pozycja również bardzo indywidualna, ściśle zależna od sytuacji poszkodowanego pacjenta. Poszkodowany powinien jednak wykorzystać swoje możliwości zarobkowe z zastrzeżeniem, że nie ma obowiązku podjęcia każdej pracy. Należy również uwzględnić kwoty z tytułu ubezpieczenia społecznego;
• Renta obejmująca okresowe świadczenia płacone na przyszłość. Pozycja ta obejmuje: utracone możliwości zarobkowe wraz z perspektywą ich wzrostu w normalnej kolei rzeczy, zwiększone wydatki obejmujące w szczególności koszty leczenia i opieki;
• Koszty przygotowania do innego zawodu — w praktyce sądowej są to niezwykle rzadkie przypadki.

Szkoda niemajątkowa

Szkoda niemajątkowa dotyczy kompensacji krzywdy, czyli cierpień fizycznych i psychicznych. Formę takiej rekompensaty stanowi zadośćuczynienie.

Taki charakter zadośćuczynienia powoduje, że nie ma prostego majątkowego sposobu jego wyliczania. Każdy przypadek jest indywidualny i dlatego sędziemu została przyznana tzw. dyskrecjonalna władza w tym zakresie. Formułuje się jedynie pewne kryteria ogólne, które muszą być wszechstronnie rozważone i uwzględnione w każdej sprawie. 

Jest prawie regułą powoływanie się w tego rodzaju procesach na kwoty zasądzane w innych sprawach i uzasadnianie tym wysokości dochodzonej przez poszkodowanego kwoty bądź też wykazywanie, że dochodzone przez pokrzywdzonych kwoty są zbyt wygórowane, podczas gdy w Polsce nie mamy prawa precedensowego i każda sprawa jest inna, każdy człowiek jest inny, jego odczucia (cierpienia) są inne, inny jest jego poziom życia, przyzwyczajenia, tryb życia, dlatego nie mamy jak np. w Hiszpanii sztywnej tabelki ile przysługuje za dany rodzaj szkody, tylko każda sprawa rozpatrywana jest indywidualnie. Zawsze możemy szukać punktu odniesienia w innych sprawach przy próbie „wyceny” naszych cierpień, ale moim zdaniem jest to pewnego rodzaju ograniczenie, które niepotrzebnie na siebie narzucamy.

Z jednej strony przyjmuje się, że zadośćuczynienie musi przedstawiać ekonomicznie odczuwalną wartość, zwłaszcza że zdrowie jest dobrem szczególnie cennym, zatem przyjmowanie niskich kwot zadośćuczynienia w przypadku ciężkich uszkodzeń ciała prowadzi do deprecjacji tego dobra. Z drugiej strony tradycyjnie wskazuje się, że zadośćuczynienie nie może być nadmierne w stosunku do doznanej krzywdy i aktualnych stosunków majątkowych społeczeństwa.

Do kryteriów ocenianych wskazywanych w orzecznictwie i literaturze należą w szczególności: 

• Stopień i czas trwania cierpień fizycznych i psychicznych (rozmiar krzywdy), 
• Trwałość skutków dla pacjenta, w tym zeszpecenie, poczucie wstydu,
• Prognoza na przyszłość, w tym poczucie niższej wartości, nieprzydatności społecznej,
• Wiek pokrzywdzonego,
• Utrata możliwości wykonywania wybranego i wyuczonego zawodu,
• Niemożność uprawiania sportów,
• Utrata dotychczasowej aktywności życiowej, w tym utrata możliwości atrakcyjnych wyjazdów i korzystania z innych radości życia,
• Niemożność zawarcia związku małżeńskiego, posiadania dzieci,
• Stan wegetatywny,
• Stopień winy lekarza, a w szczególności rażące zlekceważenie pacjenta, popełnienie przestępstwa, obojętność wobec wyrządzonej krzywdy,
• Przy szkodach medycznych należy mieć też na uwadze stan zdrowia pacjenta przed zabiegiem i jego szanse na pełne zdrowie.

Świadczenie co do zasady przyznaje się jednorazowo. W szczególnych przypadkach możliwe jest przyznanie renty.

Procesy medyczne są sprawami czasochłonnymi, czasem na pierwsze opinie biegłych czeka się po kilka lat, po zgłoszeniu zastrzeżeń, pytań, wątpliwości kolejne miesiące lub lata. Są to sprawy ciężkie i jednocześnie bardzo delikatne, poszkodowani muszą to przeżywać raz jeszcze, opowiadać ze szczegółami o bolesnych dla nich zdarzeniach, a lekarze przypominać sobie popełnione błędy, czego nikt nie lubi bądź uczestniczyć w procesie mając świadomość, że nie zawinili z poczuciem, że czas, którego im wiecznie brakuje, muszą marnować na chodzenie po sądach zamiast leczenie czy zasłużony odpoczynek. Patrząc statystycznie, w 2015 r. jedynie 25% spraw zakończyło się uznaniem roszczenia pacjentów.