Kolejny środek karny- zakaz zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu, prowadzenia działalności gospodarczej, może wystąpić w trzech postaciach:
- zajmowania wszelkich lub określonych stanowisk,
- wykonywania wszelkich lub określonych zawodów,
- prowadzenia określonej działalności gospodarczej, w tym działalności związanej z wychowaniem, edukacją, leczeniem małoletnich lub z opieką nad nimi.
Zakaz zajmowania określonego stanowiska lub wykonywania określonego zawodu
Aby orzec zakaz zajmowania określonego stanowiska lub wykonywania określonego zawodu, muszą one zostać nadużyte w związku z określonym przestępstwem.
W orzecznictwie wskazuje się, iż „urzeczywistniona w wyroku w formie kary dodatkowej, winna zawierać zakaz zajmowania konkretnego stanowiska, oznaczonego ściśle pełnioną funkcję lub pozycję, sprawowaną dotychczas w danej instytucji, zakładzie czy organizacji, ujętą w konkretną i wyodrębnioną grupę znamienną analogicznymi atrybutami, jakie miały miejsce w związku z popełnionym przestępstwem” (wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 12 listopada 1992 r., sygn. akt II Akr 208/92).
Oczywiście, sąd nie może pozbawić sprawcy przestępstwa prawa zarobkowania, nie może go wyeliminować całkowicie z rynku pracy, koniecznym jest doprecyzowanie jakiego konkretnego stanowiska czy zawodu będzie obowiązywał zakaz.
W sytuacji, gdy oskarżony dopuszczając się czynu, nie zajmował danego stanowiska lub nie wykonywał danego zawodu, brak jest podstaw do orzeczenia na podstawie przepisów kodeksu karnego zakazu zajmowania określonych stanowisk, lub wykonywania określonego zawodu (wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 27 listopada 2013 r., sygn. akt II AKa 65/13).
Przesłanki orzekania zakazu:
Nadużycie przez sprawcę stanowiska lub zawodu przy popełnieniu przestępstwa
Zakaz zajmowania określonego stanowiska
Stanowisko rozumiane jest jako pozycja w hierarchii zawodowej, służbowej, godność, funkcja, posada.
Zakaz zajmowania określonego stanowiska powinien obejmować tę sferę aktywności zawodowej, w której funkcjonował oskarżony, dokonując przestępstwa.
Aby środek karny w tej postaci realizował funkcję prewencyjną trzeba tak określić zakaz zajmowania określonego stanowiska, żeby sprawca rzeczywiście został pozbawiony możliwości popełnienia podobnych przestępstw w przyszłości.
Zakaz wykonywania określonego zawodu
W doktrynie prawa karnego zawód rozumiany jest jako względnie trwały rodzaj działalności życiowej wymagający pewnego zasobu wiadomości i wprawy.
Nadużycie zawodu wyraża się w popełnieniu umyślnego przestępstwa, sprawca musi wykorzystać wykonywany zawód do popełnienia przestępstwa.
Przykładowo nadużyciem zawodu będzie przerwanie ciąży przez lekarza bez zgody kobiety.
Zagrożenie istotnym dobrom chronionym przez prawo
Za istotne dobra chronione prawem należy uznać: życie, zdrowie, wolność, państwo i jego bezpieczeństwo, ustrój i organy, bezpieczeństwo powszechne, bezpieczeństwo w komunikacji, porządek publiczny.
Wystąpienie związku pomiędzy przestępstwem a zajmowanym stanowiskiem
Zakaz prowadzenia określonej działalności gospodarczej
Działalność gospodarcza rozumiana jest jako zorganizowana działalność zarobkowa, wykonywana we własnym imieniu i w sposób ciągły.
Zakaz prowadzenia określonej działalności gospodarczej sąd orzeka w razie skazania za przestępstwo popełnione w związku z prowadzeniem takiej działalności, jeżeli dalsze jej prowadzenie zagraża istotnym dobrom prawnym. Sąd decydując się na orzeczenie środka karnego w tej postaci musi określić zakres czasowy jego trwania oraz zakres przedmiotowy tego zakazu.
Zakres podmiotowy zakazu dotyczy tylko osób, które prowadzą działalność gospodarczą na własny rachunek i we własnym imieniu.
Zakaz prowadzenia działalności gospodarczej związanej z wychowaniem, edukacją, leczeniem małoletnich lub z opieką nad nimi
Przestępstwem na szkodę małoletniego jest takie, w którym jego dobro zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone.
Przesłanki orzekania zakazu:
- skazanie na karę pozbawienia wolności za umyślne przestępstwo przeciwko życiu lub zdrowiu na szkodę małoletniego,
- skazanie za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej lub obyczajności na szkodę małoletniego.
Sąd może orzec środek karny również w sytuacji skazania na karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania.
Skazanie nawet na karę nieizolacyjne obliguje sąd do orzeczenia środka karnego w tej postaci.
Sąd orzeka ten środek karny fakultatywnie bądź obligatoryjnie.
Obowiązek jego orzeczenia powstaje w razie pierwszego skazania za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej lub obyczajności na szkodę małoletniego.
Zakaz może mieć charakter terminowy- od roku do lat 15 oraz bezterminowy, gdy orzeka się go dożywotnio. Ponowne skazanie za umyślne przestępstwo przeciwko życiu lub zdrowiu na karę pozbawienia wolności lub za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej lub obyczajności na szkodę małoletniego uzasadnia orzeczenie dożywotniego zakazu.
Kumulowanie zakazów
Możliwym jest kumulowanie zakazów np. w przypadku zawodów powiązanych ze sobą (adwokat i radca prawny), możliwym jest również orzeczenie zakazu zajmowania określonego stanowiska i zakazu wykonywania określonego zawodu.