Poręczenie majątkowe jest nieizolacyjnym środkiem zapobiegawczym, który poprzez gwarancję majątkową zapewnia wypełnienie przez oskarżonego obowiązków procesowych, czyli stawianie się na wezwanie sądu, powstrzymywanie się od utrudniania postępowania.
Istota poręczenia majątkowego
Istotę poręczenia majątkowego określił Sąd Apelacyjny w Krakowie w postanowieniu z dnia 22 listopada 2016 r., sygn. akt II Kz 385/16
Przyjęcie poręczenia majątkowego powoduje zawyżanie swego rodzaju umowy między organem procesowym a poręczycielem, w wyniku którego oskarżony pozostaje na wolności w zamian za gwarancję stosownego zachowania. Poręczyciel ponosi ryzyko utraty kwoty poręczenia, gdy osoba, za którą poręczył, nie stawi się na wezwanie bądź inaczej bezprawnie utrudni postępowanie do czasu rozpoczęcia wykonywania kary
Poręczenie majątkowe jest środkiem samodzielnym, ale może być też łączony z innym rodzajem poręczenia, tj. poręczeniem społecznym, dozorem policji, zakazem opuszczania kraju.
Poręczenie majątkowe stanowią:
- pieniądze polskie i obce
Jak wskazał Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 15 maja 1997 r., sygn. akt I KZP 9/97
Pieniędzmi nie są banknoty wycofane z biegu, choćby nawet podlegały wymianie w banku.
- papiery wartościowe emitowane w Polsce i za granicą
Przyjmuje się, że są to m.in.: obligacje Skarbu Państwa, akcje, czeki, konosamenty, dowody składowe domów składowych.
Nie są nimi: książeczki oszczędnościowe, znaki legitymacyjne.
- hipoteka, która zabezpiecza wierzytelność na nieruchomości
Zgodnie z postanowieniem Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 12 sierpnia 1993 r., sygn. akt II AKz 234/93
Hipoteka może zostać ustanowiona na nieruchomości będącej współwłasnością oskarżonego i jego żony.
Natomiast jak wskazał Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 16 czerwca 1989 r., sygn. akt I KZ 73/89
Jeżeli kwota poręczenia majątkowego będzie zabezpieczona w formie wpisu hipotecznego, to w postanowieniu należy określić nieruchomość, która wpisem tym będzie obciążona, po uprzednim ustaleniu wartości nieruchomości, sprawdzeniu, czy nie jest ona obciążona innymi długami hipotecznymi oraz po sprawdzeniu, czy suma poręczenia realnie mieści się w wartości nieruchomości.
- zastaw
Wartość poręczenia majątkowego
Sąd Apelacyjny w Krakowie w postanowieniu z dnia 17 sierpnia 2018 r., sygn. akt II Acz 423/18 wskazał
Wartość poręczenia majątkowego powinna być wszakże tak oznaczona, aby groźba jego przepadku rzeczywiście motywowała oskarżonego do powstrzymywania się od bezprawnych działań mogących utrudnić prowadzone postępowanie, a z drugiej strony powinna uwzględniać jego realne możliwości, majątek i związek z osobami, które mają dać zabezpieczenie.
Przesłanki stosowania
Przesłanki ogólne stosowania poręczenia majątkowego:
- dowody uzasadniające popełnienie przestępstwa,
- konieczność zapewnienia prawidłowego toku postępowania .
Przesłanki szczególne stosowania poręczenia majątkowego są analogiczne, jak w przypadku zastosowania tymczasowego aresztowania. Więcej o przesłankach można przeczytać: https://3kancelarie.pl/inspirowane-zyciem/tymczasowe-aresztowanie/
Przeszkody w ustanowieniu poręczenia majątkowego
Pierwszą przeszkodą jest przysporzenie określonych wartości majątkowych na orzecz oskarżonego lub innej osoby składającej poręczenie, zrealizowane w celu urealnienia możliwości zastosowania poręczenia majątkowego.
W razie zaoferowania przez oskarżonego lub inną osobę przedmiotu poręczenia pochodzącego z przysporzenia dokonanego w tym celu przez osobę trzecią, organ procesowy nie może zastosować tego środka. Musi wydać postanowienie o odmowie zastosowania poręczenia majtkowego, co z reguły będzie równoznaczne z sięgnięciem po inny środek zapobiegawczy, zwłaszcza izolacyjny.
Druga przeszkoda wiąże się z negatywną oceną źródła pochodzenia przedmiotu poręczenia.
W razie stwierdzenia, że źródło pochodzenia przedmiotu poręczenia pochodzi z przestępstwa, musi zapaść postanowienie o odmowie przyjęcia poręczenia majątkowego. Przesądził o tym sam ustawodawca, skodo wykazanie owego źródła zostało potraktowane jako okoliczność warunkująca podjęcie decyzji pozytywnej lub negatywnej w przedmiocie przyjęcia przedmiotu pouczenia, a tym samym warunkują dopuszczalność poręczenia jako takiego.
Sąd Apelacyjny w Katowicach w postanowieniu z dnia 14 grudnia 2005 r., sygn. akt II AKz 748/05 wskazał
Nie można ustanowić poręczenia majątkowego na mieniu będącym już przedmiotem zabezpieczenia majątkowego, którego funkcją jest stworzenie w przyszłości możliwości egzekucji ewentualnych roszczeń majątkowych wobec oskarżonego.
Kto może złożyć przedmiot poręczenia?
Poręczenie majątkowe może złożyć oskarżony lub inna osoba, również kilka osób.
Poręczenie majątkowe może być złożone pisemnie lub ustnie z wpisem do protokołu.
Poręczeniem poręczyciel gwarantuje, że oskarżony (podejrzany) nie będzie uchylał się od postępowania ani utrudniał go. Jeżeli poręczenie składa sam oskarżony, gwarancją ma być suma poręczenia, którą zapewnia on podporządkowanie się rygorom procesowym.
Osobę składającą poręczenie zawiadamia się o każdorazowym wezwaniu oskarżonego do stawiennictwa.
Zastosowanie środka zapobiegawczego i przepadek
Postanowienie o zastosowaniu poręczenia majątkowego wydaje sąd, a w postępowaniu przygotowawczym prokurator.
Postanowienie zawiera:
- określenie wysokości poręczenia (biorąc pod uwagę sytuację materialną oskarżonego, jego rodziny i składającego poręczenie oraz wagę przestępstwa, wysokość szkody, sposób działania sprawcy),
- rodzaj poręczenia (zależny od przedmiotu poręczenia),
- termin złożenia przedmiotu poręczenia,
- dane osoby, która składa poręczenie- oskarżonego lub poręczającego,
- pouczenie o obowiązkach wynikających z poręczenia i skutkach niedotrzymania.
Przepadek poręczenia majątkowego ma miejsce niezależnie od tego, czy osoba składająca poręczenie wiedziała o zamiarach oskarżonego mających na celu utrudnienie postępowania i czy mogła temu zapobiec.
Brak możliwości wydania decyzji o orzeczeniu przepadku przedmiotu poręczenia ma miejsce, gdy organ procesowy nie dopełni swoich obowiązków i nie zawiadomi poręczającego o wezwaniu oskarżonego do stawiennictwa oraz gdy usprawiedliwiono niestawiennictwo na wezwanie.
Z mocy prawomocnego postanowienia o przepadku przedmiotu poręczenia pieniądze i papiery wartościowe przechodzą na rzecz Skarbu Państwa. Jeżeli poręczenie było ustanowione w postaci hipoteki lub zastawu, to jest ono ściągane w drodze postępowania egzekucyjnego i przelewane na rzecz Skarbu Państwa.
Pokrzywdzony może zaspokoić swoje roszczenia z przepadającej sumy poręczenia i z kwot przelanych na rzecz Skarbu Państwa, jeżeli w inny sposób nie może uzyskać naprawienia szkody.
Cofnięcie poręczenia majątkowego
Możliwe jest cofnięcie poręczenia majątkowego aż do jego ustania.
Zgodnie z postanowieniem Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 23 sierpnia 2002 r., sygn. akt II AKz 266/01
Oświadczenie o cofnięciu poręczenia staje się skuteczne dopiero z chwilą przyjęcia nowego poręczenia albo zastosowania innego środka zapobiegawczego lub odstąpienia od stosowania poręczenia.
Nie jest możliwe cofnięcie poręczenia majątkowego i zwrotu przedmiotów, jeżeli już zapadło postanowienie o jego przepadku lub o ściągnięciu sumy poręczenia. Złożone w takiej sytuacji oświadczenie o cofnięciu jest bezskuteczne.
Ustanie poręczenia majątkowego
Poręczenie majątkowe ustaje z chwilą:
- uchylenie bądź zmiany poręczenia majątkowego na inny środek zapobiegawczy z wyjątkiem sytuacji, gdy środek ten zmieniono na tymczasowe aresztowanie, ponieważ poręczenie ustaje z chwilą osadzenia oskarżonego w areszcie śledczym (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 22 stycznia 2003 r., sygn. akt I KZP 36/02);
- uprawomocnienie się orzeczenia kończącego postępowanie w danej sprawie;
- zgłoszenie się skazanego od odbycia prawomocnie orzeczonej kary.
Wyłączona została możliwość ustania poręczenia majątkowego aż do chwili efektywnego rozpoczęcia wykonywania kary pozbawienia wolności, tj. do chwili osadzenia skazanego w zakładzie karnym. Oznacza to, że chociaż sprawca przestępstwa został już wykryty i prawomocnie pociągnięty do odpowiedzialności karnej, a nie rozpoczęto wykonywania wobec niego kary pozbawienia wolności, poręczenie majątkowe winno być nadal stosowane w celu zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania wykonawczego.
Jak wskazał Sąd Apelacyjny w Katowicach (postanowienie z dnia 1 czerwca 2016 r., sygn. akt II AKz 241/16)
Uchylenie tego środka zapobiegawczego, a w konsekwencji dokonanie zwrotu przedmiotu lub zwolnienia sumy pieniężnej poręczenia majątkowego może zatem nastąpić jedynie pod warunkiem stawienia się do odbycia kary.
Zwrot przedmiotu lub zwolnienia sumy następuje w wyniku wydania zarządzenia w tym przedmiocie przez organ, który wcześniej wydał postanowienie o uchyleniu lub zmianie poręczenia majątkowego, lub wydał prawomocnie orzeczenie kończące postępowanie.
Formy przepadku poręczenia majątkowego
Przepadek poręczenia majątkowego jest obligatoryjny w przypadku ucieczki oskarżonego lub ukrycia się.
Natomiast, gdy oskarżony w inny sposób utrudnia postępowanie np. poprzez matactwo sąd fakultatywnie może zastosować przepadek poręczenia majątkowego.
Fakultatywne orzeczenie przepadku może mieć także miejsce także w przypadku niezgłoszenia się na wezwanie do odbycia kary.
Sąd może orzec częściowy przepadek lub ściągnięcie tych wartości, stosując wobec oskarżonego ponadto inny środek zapobiegawczy z wyjątkiem tymczasowego aresztowania.
Zapraszamy do zapoznania się z artykułem o środkach zapobiegawczych: https://3kancelarie.pl/inspirowane–zyciem/srodki-zapobiegawcze/