Zatarcie skazania polega na uznaniu skazania za niebyłe, czyli traktowaniu osoby, której skazanie uległo zatarciu tak jakby nie popełniła przestępstwa, którego dotyczyło skazanie.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego zatarcie skazania racjonalizuje się w ten sposób, że „instytucja ta eksponuje pierwiastek humanitarny, albowiem to właśnie względu humanitarne nakazują, by nie wypominać skazanemu w nieskończoność popełnienia przestępstwa i by piękno skazania i ukarania nie obciążało go przez całe życie” (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 28 października 2009 r., sygn. akt I KZP 24/09).
Fikcja prawna
Instytucja zatarcia skazania tworzy niejako fikcję prawną, ponieważ w rzeczywistości osoba taka popełniła czyn zabroniony i została za to skazana prawomocnym wyrokiem.
Jednakże jest to swoista koncepcja humanitaryzmu, aby karalność czynu nie ciążyła dożywotnio nad skazanym.
Zatarcie skazania następuje automatycznie z mocy prawa, nie wymaga się odrębnych decyzji sądu.
Rodzaje zatarcia skazania
- Z mocy prawa, a także na mocy ustawy amnestyjnej
- w razie skazania na karę pozbawienia wolności lub karę 25 lat pozbawienia wolności, zatarcie skazania następuje z mocy prawa z upływem 10 lat od wykonania lub darowania kary albo od przedawnienia jej wykonania;
- w razie skazania na karę dożywotniego pozbawienia wolności, zatarcie skazania następuje z mocy prawa z upływem 10 lat od uznania jej za wykonaną, od darowania kary albo od przedawnienia jej wykonania;
- w razie skazania na karę ograniczenia wolności zatarcie skazania następuje z mocy prawa z upływem 3 lat od wykonania albo darowania kary, albo od przedawnienia jej wykonania;
- w razie skazania na grzywnę zatarcie skazania następuje z mocy prawa z upływem roku od wykonania lub darowania kary albo od przedawnienia jej wykonania;
- w razie odstąpienia od wymierzenia kary, zatarcie skazania następuje z mocy prawa z upływem roku od wydania prawomocnego orzeczenia;
- jeżeli według nowej ustawy czyn objęty wyrokiem nie jest już zabroniony pod groźbą kary, skazanie ulega zatarciu z mocy prawa;
- skazanie ulega zatarciu z mocy prawa z upływem 6 miesięcy od zakończenia okresu próby, czyli gdy upłynęło 6 miesięcy od zakończenia okresu próby przy warunkowym zawieszeniu wykonania kary, a przy zamianie kary pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania.
Jeżeli wobec skazanego na karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania orzeczono ponadto grzywnę, środek karny, przepadek lub środek kompensacyjny, zatarcie skazania nie może nastąpić przed ich wykonaniem, darowaniem albo przedawnieniem ich wykonania.
Zatarcie skazania nie może nastąpić również przed wykonaniem środków zabezpieczających.
Dopuszczalne jest wyłącznie jednoczesne zatarcie wszystkich skazań.
Jeżeli sprawcę skazano za dwa lub więcej nie pozostających w zbiegu przestępstw, jak również jeżeli skazany po rozpoczęciu, lecz przed upływem, okresu wymaganego do zatarcia skazania ponownie popełnił przestępstwo, dopuszczalne jest tylko jednoczesne zatarcie wszystkich skazań.
Ponowne popełnienie przestępstwa przerywa bieg wcześniejszego okresu zatarcia skazania.
2. Zarządzone przez sąd na wniosek skazanego
3. Na mocy aktu łaski Prezydenta RP
Nie podlega zatarciu skazanie na karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej i obyczajności, jeżeli pokrzywdzony był małoletnim poniżej 15 lat.
Skutek zatarcia skazania
Skutkiem zatarcia skazania jest uznanie go za niebyłe i oznacza, że skazanemu ponownie przysługuje status osoby niekaranej, a wpis o skazaniu usuwa się z rejestru skazanych.
Zatarcie skazania daje tytuł do przyjęcia we wszystkich dokumentach (np. dotyczących ubiegania się o zatrudnienie), że chodzi o osobę niekaraną.
Zatarcie skazania nie oznacza anulowania treści wyroku, tj. wyeliminowania go z mocą wsteczną z porządku prawnego jako w ogóle niewydanego i nie niweluje też całkowicie wszystkich skutków skazania, bowiem skazany nie odzyskuje wszystkich utraconych praw, urzędów, orderów czy odznaczeń (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 1 stycznia 2011 r., sygn. akt SDI 32/10).
Skutek zatarcia skazania następuje na przyszłość od momentu zatarcia skazania, nie działa zatem wstecz.
Zatarcie skazania a postępowanie cywilne
Fakt zatarcia skazania w żaden sposób nie wpływa na możliwość ubiegania się pokrzywdzonego, w drodze postępowania cywilnego o stosowne odszkodowanie za szkody i zadośćuczynienie za krzywdy, jakie wyrządził sprawca przestępstwa.