Wybór zatrudnienia to temat bardzo szeroki i zależny od wielu czynników m.in. od specyfiki danej branży, w której zatrudniamy lub planujemy pracować, rodzaju pracy oraz przede wszystkim nas samych, naszych oczekiwań wobec pracownika bądź pracodawcy oraz priorytetów, które nami w życiu kierują.
Zanim jednak dokonamy wyboru formy zatrudnienia, najpierw musimy wiedzieć, spośród czego możemy wybierać.
Poza standardową umową o pracę, według kodeksu pracy, stosunek pracy można również nawiązać na podstawie:
- Powołania,
- Wyboru,
- Mianowania,
- Spółdzielczej umowy o pracę.
Wychodząc poza kodeks pracy, możemy wybrać spośród umowy zlecenia, umowy o dzieło oraz tzw. B2B (business to business), czyli popularnego samozatrudnienia.
Umowa o pracę
Umowę o pracę zawiera się na okres próbny, na czas określony oraz na czas nieokreślony.
Umowę na okres próbny zawiera się na maksymalnie 3 miesiące. Jak z pewnością się domyślasz — są od tej reguły pewne wyjątki. Jako pracodawca możesz ponownie zawrzeć umowę na okres próbny z tym samym pracownikiem w sytuacjach omówionych w poniższych przykładach.
Pracownik ten ma być zatrudniony w celu wykonywania innego rodzaju pracy.
Przykład
Jan Kowalski prowadzi sklep, w którym planuje zatrudnić Grażynę na okres próbny 3 miesięcy jako sprzedawcę. Po upływie tego terminu okazuje się, że Grażyna nie sprawdziła się w ocenie Jana Kowalskiego na tym stanowisku. Zwolniło się jednak miejsce w hurtowni i Jan postanawia dać jej jeszcze jedną szansę, sprawdzając, czy na stanowisku związanym z rozładunkiem towaru Grażyna da sobie radę, i zatrudnia ją ponownie na okres próbny 3 miesięcy.
Upłynęły minimum 3 lata od dnia rozwiązania lub wygaśnięcia poprzedniej umowy o pracę.
Przykład
Jacek Kowalski pracował na stanowisku kierowcy w firmie Haliny Nowej. Po kilku latach pracy postanowił, że spróbuje swoich sił w innej firmie. Strony rozwiązały umowę o pracę. Po 4 latach Jacek postanowił ponownie zatrudnić się w firmie Haliny na tym samym stanowisku. Została mu zaproponowana umowa o pracę na okres próbny.
Kolejny rodzaj umowy o pracę to umowa na czas określony.
Od 22 lutego 2016 r. sporo się zmieniło i w obecnie obowiązującym porządku prawnym łączny okres zatrudnienia na podstawie umów o pracę na czas określony zawieranych między tymi samymi stronami stosunku pracy, nie może przekraczać 33 miesięcy, a łączna liczba tych umów nie może przekraczać trzech. Po upływie 33 miesięcy bądź w razie zawarcia czwartej umowy o pracę na czas określony uważa się, że pracownik zatrudniony jest na czas nieokreślony. Sprawdź, kiedy jeszcze przysługuje umowa o pracę na czas nieokreślony.
Są jednak wyjątki, kiedy pomimo upływu 33 miesięcy lub zawarcia czwartej, lub kolejnej umowy o pracę na czas określony, umowa nie przekształci się automatycznie w umowę o pracę na czas nieokreślony. Umowa zostaje zawarta na czas określony, jeżeli jej zawarcie w danym przypadku służy zaspokojeniu rzeczywistego okresowego zapotrzebowania i jest niezbędne w tym zakresie w świetle wszystkich okoliczności zawarcia umowy w następujących przypadkach:
W celu zastępstwa pracownika w czasie jego usprawiedliwionej nieobecności w pracy
Przykład
Karol, pracownik w firmie Andrzeja, uległ poważnemu wypadkowi i istnieje konieczność zapewnienia mu zastępstwa na okres powrotu do zdrowia. Andrzej zawarł już 3 umowy na czas określony z Pawłem, który zastępuje Karola, jednak okazuje się, że okres jego rehabilitacji wydłuży się i istnieje konieczność zawarcia kolejnej umowy na czas określony. W tym przypadku czwarta umowa zawierana z Pawłem na czas określony nie zmieni się w umowę na czas nieokreślony.
W celu wykonywania pracy o charakterze dorywczym lub sezonowym
Przykład
Pracodawca potrzebuje w sezonie letnim pracownika do obsługi parkingu położonego w bliskiej okolicy parku rozrywki.
W przypadku, gdy pracodawca wskaże obiektywne przyczyny leżące po jego stronie.
Tutaj pracodawca ma obowiązek zawiadomić właściwego okręgowego inspektora pracy w formie pisemnej lub elektronicznej o zawarciu umowy o pracę wraz ze wskazaniem przyczyn zawarcia takiej umowy w terminie 5 dni roboczych od dnia jej zawarcia.
Ostatnim rodzajem umowy o pracę jest umowa na czas nieokreślony. Powszechnie uważa się, że umowa o pracę na czas nieokreślony daje pracownikowi pewność, stabilność zatrudnienia oraz wszelkie przywileje, które zapisane są w kodeksie pracy. Przez wielu pracowników nadal ten rodzaj umowy z pracodawcą jest najbardziej pożądany.
Z jakimi przywilejami wiąże się umowa o pracę na czas nieokreślony?
Oprócz prawa do urlopu, zaplecza socjalnego (ubezpieczenie zdrowotne, urlop macierzyński itd.) pracodawcę obowiązuje czas pracy, zasady wynagradzania, ochrona różnego rodzaju pracowników np. kobiet w ciąży czy pracowników należących do związków zawodowych, aż w końcu okres wypowiedzenia, który przykładowo w przypadku pracownika zatrudnionego ponad 3 lata wynosi aż 3 miesiące. Dlaczego „aż 3”? Bo zazwyczaj pracownik w okresie wypowiedzenia nie jest specjalnie efektywny i pracodawcy często wolą, żeby pracownik w okresie wypowiedzenia nie przychodził już do pracy. Szczególnie widoczne jest to w przypadku pracy z poufnymi danymi np. w branży IT, co oznacza dla pracodawcy z jednej strony brak pracownika, a z drugiej konieczność wypłaty w całym trzymiesięcznym okresie wynagrodzenia w pełnej wysokości.
Kolejnym minusem dla pracodawcy oraz — patrząc na to szerzej — również dla pracownika będzie koszt zatrudnienia. Przykładowo, wynagrodzenie brutto w wysokości 3000 zł miesięcznie to 2110 zł na rękę dla pracownika. Dla pracodawcy natomiast jest to koszt ponad 3600 zł, co oznacza, że oprócz wynagrodzenia, które otrzyma pracownik, w tym przypadku 2110 zł — pracodawca będzie musiał w przeróżnych zaliczkach, których pracownik nie zobaczy, oddać ponad 1500 zł. Zazwyczaj racjonalny pracodawca dysponuje pewnym budżetem przeznaczonym na pracowników. Wybierając tradycyjną umowę o pracę, pracownik powinien liczyć się z tym, że aby skorzystać ze wszystkich przywilejów, będzie musiał za to zapłacić.
Oprócz wspomnianych na początku przywilejów związanych z tą formą zatrudnienia jest jeszcze jedna zaleta umowy o pracę — często przy staraniach o kredyt np. na dom czy mieszkanie, umowa o pracę na czas nieokreślony stanowi dla banku najlepszą spośród wszystkich pozostałych rodzajów zatrudnienia formę zabezpieczenia kredytu. Czasem, mimo uzyskiwania przez osobę ubiegającą się o kredyt wysokich dochodów, i to systematycznie od wielu lat, banki niechętnie udzielą jej kredytu, jeśli nie jest zatrudniona na podstawie umowy o pracę.
Umowa zlecenia
Jest to rodzaj umowy cywilnoprawnej uregulowanej w art. 734 kodeksu cywilnego i następnych. W ramach umowy zlecenia, zleceniobiorca zobowiązuje się do dokonania określonej czynności prawnej dla zleceniodawcy. Strony mogą dowolnie ukształtować treść takiej umowy i nie wiążą ich postanowienia kodeksu pracy dotyczące np. terminów wypowiedzenia umowy, urlopów, ochrony pracownika przed zwolnieniem itd. Dla umów zawieranych po 1 stycznia 2017 r. w zakresie wynagrodzenia strony nie mogą dowolnie ukształtować łączącej ich umowy, został bowiem nałożony obowiązek w tym zakresie, i wynagrodzenie określa się według stawki godzinowej, która musi wynieść co najmniej równowartość minimalnego wynagrodzenia za pracę. W 2018 r. jest to kwota 13,70 zł brutto za godzinę. Oznacza to, że godziny pracy muszą być ewidencjonowane w sposób, który umożliwi organom kontrolującym sprawdzenie, czy powyższe obowiązki są należycie spełniane.
Podobnie jak w przypadku umowy o pracę, zleceniodawca ma obowiązek opłacania składek do ZUS-u, a także zaliczek na podatek dochodowy w wysokości zależnej od tego, czy zleceniobiorca jest zatrudniony w innym miejscu.
Z punktu widzenia pracownika należy zwrócić uwagę czy umowa zlecenia, którą wykonuje, nie ma cech umowy o pracę. Jeżeli pracownik:
- Ma stałe miejsce i godziny pracy.
- Wykonuje pracę w podporządkowaniu organizacyjnym i służbowym.
- Bezwzględnie musi stawiać się osobiście celem wykonywania pracy.
to jest to w rzeczywistości umowa o pracę i zleceniodawca naraża się w razie kontroli na ryzyko otrzymania mandatu oraz zostanie zobowiązany do zawarcia umowy o pracę wstecz wraz ze wszystkimi konsekwencjami takimi jak m.in. wypłata wynagrodzenia za urlop, nadgodziny, wyrównanie wynagrodzenia do minimalnego.
W zależności od rodzaju wykonywanej bądź zlecanej pracy dowolność kształtowania takiej umowy oraz niższe koszty zdecydowanie są zaletami tego rodzaju umowy.
Umowa o dzieło
Jest to rodzaj umowy cywilnoprawnej uregulowany w art. 627 kodeksu cywilnego i następnych. W ramach umowy o dzieło przyjmujący zamówienie zobowiązuje się do wykonania oznaczonego dzieła na rzecz zamawiającego, a zamawiający do zapłaty wynagrodzenia.
Czym umowa o dzieło różni się od umowy zlecenia?
Najbardziej jaskrawym kryterium będzie rezultat. Przy umowie zlecenia zleceniobiorca zobowiązuje się do starannego działania, natomiast w przypadku umowy o dzieło liczy się efekt.
Przykład 1
Hanna zleca Rochowi wykonanie schodów jak w katalogu na jego witrynie internetowej. Strony będzie łączyła umowa o dzieło, bo Hannie zależy na tym, aby prace wykonał osobiście Roch Kowalski i żeby wyglądały tak jak w katalogu. Umawiają się na określony efekt pracy Rocha.
Przykład 2
Karol, właściciel restauracji, zleca firmie X poszukiwanie pracowników na stanowisko kelnera. Strony będzie łączyła umowa zlecenia. Firma X zobowiązuje się do starannego działania, sumiennego poszukiwania według określonych w umowie kryteriów i to właśnie to poszukiwanie jest treścią umowy, a nie określony rezultat w postaci znalezienia idealnego kandydata.
W przypadku, gdy przyjmujący zlecenie nie jest zatrudniony na umowę o pracę, nie ma konieczności opłacania składek ZUS, a taka umowa podlega jedynie opodatkowaniu podatkiem dochodowym.
Niewątpliwą zaletą umowy zlecenia są niskie koszty. Zamawiający posiadający określony budżet w tym przypadku może go przeznaczyć na wynagrodzenie dla przyjmującego zamówienie zamiast na różnego rodzaju składki.
Samozatrudnienie (kontrakt B2B)
Samozatrudnienie zyskuje na popularności jako forma współpracy pomiędzy osobą prowadzącą własną działalność gospodarczą oraz jej partnerem gospodarczym – zazwyczaj firmą. Osoba fizyczna zakłada jednoosobową (najczęściej) działalność gospodarczą, a następnie podejmuje współpracę z innym podmiotem gospodarczym.
Przykład 1
Marian Mądry, który zajmuje się tworzeniem grafiki komputerowej, zakłada jednoosobową działalność gospodarczą „Marian Mądry”. Następnie podpisuje z firmą X sp. z o.o. umowę o współpracę, która polega na tworzeniu grafiki dla tejże firmy. Strony umawiają się na określone wynagrodzenie za wykonaną pracę oraz określają warunki współpracy np. dotyczące praw autorskich do grafiki tworzonej przez Mariana. W zależności od ustaleń Marian wystawia firmie X sp. z o.o. fakturę za wykonaną usługę.
Sposób, w jaki strony kontraktu B2B ukształtują swoją współpracę, zależy od ich potrzeb.
Samozatrudnienie jest najkorzystniejszą formą zatrudnienia z punktu widzenia podatkowego. Jak już wspominałam, racjonalny przedsiębiorca, planując zatrudnić pracownika bądź podjąć współpracę z innym podmiotem gospodarczym, musi określić swój budżet tzn. kwotę, którą może przeznaczyć np. na stworzenie grafiki. Podczas rozmowy z potencjalnym pracownikiem bądź zleceniobiorcą przedsiębiorca przedstawia swoje warunki, natomiast pracownik bądź zleceniobiorca musi rozważyć wszystkie wady i zalety możliwości, które posiada.
Przykład 2
Firma X sp. z o.o. zajmująca się tworzeniem stron internetowych planuje zlecić wykonanie grafiki komputerowej do jednego z jej projektów. Planuje przeznaczyć na ten cel 60.000 zł. Podczas rozmowy z Marianem Mądrym, który zajmuje się tworzeniem grafiki komputerowej, ustalają, że stworzenie takiej grafiki zajmie Marianowi 6 miesięcy. W przypadku zatrudnienia na umowę o pracę Marian otrzyma na rękę 5.843,57 zł miesięcznie (koszt jego pracodawcy to 10.000 zł miesięcznie). Jeżeli Marian prowadzi własną firmę i strony umówią się na taki rodzaj współpracy, to po opłaceniu składek ZUS Marianowi pozostanie kwota 8768,02 zł, natomiast po zapłaceniu podatku liniowego 19% — kwota 7368,08 zł.
UWAGA! Od razu muszę zwrócić uwagę, że są to jedynie przykłady i ta kwota może być odpowiednio większa lub mniejsza w zależności od wybranego przez samozatrudnionego rodzaju opodatkowania, od tego, jak długo prowadzi działalność gospodarczą, od generowanych przez jego firmę kosztów oraz od wielu innych czynników, których nie sposób wymienić, ponieważ każda sprawa jest inna i należy ją rozpatrywać indywidualnie.
Jakie są zatem minusy kontraktu B2B?
Z punktu widzenia obu stron minusem może być niska stabilność takiego stosunku. Jak już wspominałam, może to być również problem w przypadku ubiegania się o kredyt, gdzie banki często preferują umowy o pracę, gdyż inne źródła dochodu stanowią dla nich ryzyko.
Kolejnym minusem mogą być kontrole skarbowe, które mogą zakwestionować, że samozatrudniony prowadzi własną działalność i łączący go z przedsiębiorcą stosunek ma w rzeczywistości znamiona stosunku pracy, a samozatrudnienie ma fikcyjny charakter, co wiązać się będzie z koniecznością skorygowania sposobu rozliczania się.